گزارشی از گرمابه دولاب
شرایط نامناسب حمام ۲۰۰ ساله
مژگان مهرابی
محله دولاب از اصالت و هویت دیرینه‌ای برخوردار است و جای جای کوچه‌پسکوچه‌های آن، پر از بناهای قدیمی است که پیشینه‌شان به چند صدسال قبل برمی‌گردد.
از بین ده‌ها بنای تاریخی، یکی‌شان حمام ۲۰۰ ساله است که به رغم قرار گرفتن در فهرست میراث فرهنگی، تبدیل به محل انباشت ضایعات شده است. به گفته اهالی، سال‌هاست حمام قدیمی وضعیت خوبی ندارد و هیچ اداره و نهادی برای آبادانی آن تلاشی نمی‌کنند. از سوی دیگر جانمایی این حمام به دلیل اصولی نبودنش معضلات زیادی برای رفت‌وآمد اهالی ایجاد کرده است. به درخواست شهروندان محله گذرپایین دولاب گزارشی از این حمام تهیه کرده‌ایم.
حمام ۲۰۰ ساله دولاب، ابتدای خیابان امیرسلیمانی قرار دارد. بنایی وسیع با دیوار کوتاه که اگر دودکش سیمانی ترک خورده‌اش را نبینی نمی‌توانی حدس بزنی اینجا حمام است. در کوچک طوسی رنگ آن در همسایگی مسجد پیردولاب یا نواب صفوی واقع شده و به گفته اهالی، همیشه بسته است.
قفل بزرگی روی در زده شده و از قرار معلوم کلید آن به دست یکی از معتمدان محله است. «کاظم هادی دولابی» دبیر شورایاری محله، کلید را از یکی از اهالی گرفته و در را باز می‌کند. حمام فرسوده‌تر از آن است که بشود تصور کرد. نمای بیرونی آن زیبا نیست و ظاهر فرسوده و کلنگی آن خبر می‌دهد که با کوچک‌ترین تکانی شیرازه‌اش از هم می‌پاشد. هادی دولابی همین‌طور که در را باز می‌کند می‌گوید: «این حمام سال‌هاست متروکه شده و کارایی ندارد. ۱۰ سال پیش اعضای شورای اسلامی شهر تهران از آن بازدید کرده و دستور دادند حمام در فهرست میراث فرهنگی قرار بگیرد اما از آن روز تاکنون هیچ اقدامی برای نگهداشت آن نشده است.»
- ضایعات کاغذ زینت بخش بنای ۲۰۰ ساله
از در ورودی تا رختکن راه پله باریک و پیچ در پیچی است. همین پایین رفتن از پله‌ها را سخت می‌کند.
رختکن فضای دایره‌ای شکلی دارد. سقف آن طاق ضربی است و به رغم کهنگی‌اش، هنوز توانسته جذابیت خود را حفظ کند. دورتادور آن کمدهایی است که در زمان فعال بودن حمام محل نگهداری لباس مشتری‌ها بوده است. اما فضای میانی رختکن گود است. تصور می‌رود در گذشته به‌عنوان حوضچه از آن استفاده می‌شده است. با توضیحات هادی دولابی، حدس ما به یقین تبدیل می‌شود. او ادامه می‌دهد: «این جا حوضچه پرآبی بود. آب سرد. افراد بعد از حمام داخل آن می‌شدند و پای خود را خنک می‌کردند.» حمام سرد با یک راهروی باریکی به فضای اصلی حمام راه دارد.
در آن جا چند دوش آب دیده می‌شود و خبری از خزینه نیست. گویا خزینه‌ای که اهالی می‌گفتند از خیلی وقت پیش جای خود را به دوش آب داده است. اما نکته مهمی که خاطر را آزرده می‌کند، اینکه حمامی که می‌تواند به یکی از مکان‌های گردشگری شهر تغییر کاربری دهد، تبدیل به محل انباشت ضایعات کاغذ و زباله شده است. تلاقی آلودگی و نازیبایی ایجاد شده در حمام با معماری چشمنواز آن حس بدی را به مخاطب القا می‌کند که چرا نهاد یا ارگانی برای رسیدگی به آن اقدام نمی‌کند.
- یک حمام و دو مدعی
کاظم هادی دولابی/دبیر شورایاری محله
اما موضوع دیگر که هیچ‌کدام از اهالی برای آن پاسخی ندارند این است که، حمامی که به قول خود سکنه خیابان امیرسلیمانی همیشه بسته است و کلیدش را فقط یکی از شهروندان دارد، چطور به زباله‌دانی تبدیل شده است. اینکه ضایعات کاغذ از کجا آمده و سر از حمام قدیمی در آورده‌اند خود سؤالی است که جوابی به آن داده نمی‌شود. همراه با معتمد محله از حمام قدیمی بیرون می‌آییم، «هاشم صبوری» یکی از سکنه با دلخوری می‌گوید: «بارها از این حمام گزارش تهیه شده است. هر بار از یک روزنامه می‌آیند. می‌نویسند و می‌روند. اما هیچ اتفاقی هم نیفتاده است.
بلاتکلیفی وضعیت حمام معضل امروز اهالی محله شده است. چندین بار خود مردم دست به کار شده و دستی به سرو روی اینجا کشیدند اما این اقدامات جزئی مشکلی را حل نمی‌کند.» هادی دولابی گفته او را تأیید می‌کند و متذکر می‌شود چندی پیش همراه معتمدان محله، برای مشخص کردن وضعیت حمام درخواست اهالی را به میراث فرهنگی ارائه داده و خواستار رفع بلاتکلیفی این ملک شدند.
اما جوابی که مسئولان به آنها داده‌اند این است که حمام باید دارای سند باشد و در غیراین صورت امکان مرمت آن وجود ندارد. او می‌گوید: «در برگه‌ای که در دفتر اسناد رسمی وجود دارد، قید شده حمام را خود اهالی دولاب وقف کرده‌اند. در آن ذکر شده نیمی از درآمد حمام برای نگهداشت آن و نیم دیگر درآمد برای کمک به نیازمندان محله استفاده شود. اینکه حمام مالک مشخصی داشته باشد خیر. ادارات و نهادهای مربوطه هم ادعا می‌کنند در صورت ارائه سند حاضر به همکاری هستند. مشکل دیگر اینکه حمام ۳۰ سال پیش در اجاره آقای اسفندیاری بوده و از قرار معلوم مجوز تغییر کاربری آن را هم گرفته بوده است. حالا فرزندان مرحوم ادعا می‌کنند چون پدرشان زحمت زیادی برای حمام کشیده این ملک به آنها می‌رسد. البته حمام مدعی دیگری هم دارد. حسن گلشناس، یکی دیگر از اهالی است که چون حمام را اجاره کرده بوده توانسته مجوز بگیرد.»
- حمام راهبندان کرده است
«مجتبی کرمی» شهروند دیگری است که از کم لطفی مسئولان مربوطه می‌گوید: «محله ما سرانه ورزشی ندارد. چند سال پیش با کمک مردم حمام به زورخانه تبدیل شد استقبال جوانان هم زیاد بود اما متأسفانه به دلایل نامعلوم منحل شد.» موضوع پیچیده‌تر می‌شود چراکه «حسن نعمت‌زاده» کاسب محله، به محل قرار گرفتن حمام اعتراض می‌کند و می‌گوید: «حمام در گلوگاه خیابان امیرسلیمانی قرار دارد. همین باعث کم‌عرض شدن خیابان شده است. از طرف دیگر این خیابان، از معابر اصلی محله است و رفت‌وآمد در آن زیاد صورت می‌گیرد. بنابراین همیشه شاهد درگیر شدن راننده‌ها هستیم. اغلب اهالی خواستار تخریب این حمام هستند که سازمان میراث فرهنگی اجازه این کار را نمی‌دهد.» هادی دولابی اشاره می‌کند درخواست اصلاح هندسی خیابان امیرسلیمانی به مسئولان شهرداری ارائه شده که هنوز پاسخی به آنها داده نشده است.
- مجید قنادزاده، شهردار ناحیه ۴ می‌گوید/برنامه شهرداری برای حمام دولاب
مهدی قنادزاده/ شهردار ناحیه ۴
حمام دولاب، از بناهای تاریخی و هویتی شهر تهران است که طبق نظر و تأیید شورای اسلامی شهر تهران تخریب آن غیرممکن است. سازمان میراث فرهنگی برای بازسازی و مرمت آن پا به میان نمی‌گذارد چون حمام سند ندارد و وقفی است.
از آن گذشته ۲ مدعی هم دارد. همین اهالی را مصمم‌تر از پیش کرده تا حداقل شهرداری برای رفع مشکل‌شان قدمی بردارد. از قرار معلوم اعتراض آنها جواب داده و چندی پیش شهرداری ناحیه ۴ اقدام به پاکسازی زباله و ضایعات از روی بام و داخل حمام کرده است. اما نکته مهم‌تر ترافیکی است که اهالی معتقدند به دلیل وجود حمام دامنگیر محله‌شان شده است.
«مهدی قنادزاده» شهردار ناحیه ۴، در این‌باره می‌گوید: «برای رفع مشکلات ترافیکی این بنا هم تمهیداتی در نظر گرفته‌شده و قرار است با سرپوشیده کردن نهرها، عرض معابر محله زیاد و مشکلات رفت‌وآمد اهالی برطرف شود. همچنین جمع‌آوری معتادان و زباله‌های سرگردان پشت دیوارهای این بنا هم با جدیت بیشتری انجام خواهدشد.»
